Gmina Grodziczno jest jednostką samorządu terytorialnego położoną w południowo – zachodniej części województwa warmińsko – mazurskiego. Wchodzi w skład powiatu nowomiejskiego. Graniczy z tamtejszymi gminami Kurzętnik i Nowe Miasto Lubawskie oraz z gminą Lubawa (powiat iławski), gminami Lidzbark i Rybno (powiat działdowski) oraz gminą Brzozie (powiat brodnicki, województwo kujawsko – pomorskie). Powierzchnia wynosi 154,27 km2. Gminę przecinają drogi wojewódzkie 538 (A1 Grudziądz) Łasin – Rozdroże (S7 Nidzica) oraz 541 Lubawa – Lidzbark – Dobrzyń nad Wisłą. Przez gminę prowadzi także linia kolejowa nr 7 Gdańsk – Warszawa z przystankami w Montowie i Zajączkowie. Najbliższe miasta to Nowe Miasto Lubawskie, Lubawa i Lidzbark. Duży węzeł kolejowy znajduje się w niedalekiej Iławie. Część gminy leży na terenie Welskiego Parku Krajobrazowego.

Obszar gminy ma charakter typowego krajobrazu pojeziernego z dużą ilością pagórków i wzgórz. W podziale fizycznogeograficznym należy do regionu Garbu Lubawskiego. Nieznaczna ilość dużych jezior (Jezioro Kiełpińskie, Hartowieckie, graniczne jezioro Zwiniarz) jest rekompensowana przez bogactwo niewielkich zbiorników wodnych oraz cennych siedliskowo torfowisk. Przyrodniczym skarbem definiującym warunki naturalne gminy jest rzeka Wel i jej głęboka dolina. W pokryciu terenu przeważają użytki rolnicze. Powierzchnia lasów wynosi 17,2 procent.

Gmina jest podzielona na 17 sołectw: Boleszyn, Grodziczno, Katlewo, Kowaliki, Kuligi, Linowiec, Lorki, Montowo, Mroczenko, Mroczno, Nowe Grodziczno, Ostaszewo, Rynek, Świniarc, Trzcin, Zajączkowo oraz Zwiniarz. Na jej terenie mieszka 6.312 osób (stan na 31 grudnia 2021 r.). Gęstość zaludnienia wynosi 41 osób na kilometr kwadratowy. Mieszkańcy znajdują zatrudnienie głównie w przemyśle (meblarskim, drzewnym), rolnictwie i usługach.

Siedzibą Urzędu Gminy jest Grodziczno. Można tam znaleźć przychodnię, pocztę, aptekę, bank i punkty usługowe.

PRZYRODA

Największym skarbem gminy Grodziczno jest zróżnicowany krajobraz ukształtowany przez ustępujący 12 tys. lat temu lądolód. Wysokość nad poziomem morza waha się od 93 metrów w dolinie rzeki Wel w Jakubkowie do 211 metrów w lasach nad jeziorem Zwiniarz. Teren składa się z niemal wszystkich form rzeźby polodowcowej. Wyróżniamy przede wszystkim wysoczyzny morenowe faliste i denne poprzecinane rynnami polodowcowymi i usiane wytopiskami. Doliny rynien wykształcone przez erozję lodowca posiadają malownicze strome zbocza o wysokościach względnych sięgających nawet 40 metrów. Wypełniają je jeziora: Jakubkowo, Wólka, Linowiec, Zwiniarz, Katlewo, Hartowieckie, Kiełpińskie czy Mroczno. Dolinkami płyną cieki wodne: rzeka Wel oraz strugi: Prątniczka (Wólka), Świniarc, Katlewka, Rynkówka czy Wąs. Część z nich ma charakter rzek górskich z kamiennymi bystrzami i silnym nurtem. Bogactwo ekosystemów wodnych uzupełniają ukryte wśród olch jeziora wytopiskowe takie jak Olga czy Okuminek, które są ostojami zwierzyny. Znakomita większość rzek i jezior jest zarządzana przez Koło nr 35 Polskiego Związku Wędkarskiego z siedzibą w Nowym Mieście Lubawskim. We Wlu można złowić pstrąga i zobaczyć lipienia. Na jeziorach powszechne są dorodne szczupaki czy liny. Kontakt z PZW w Nowym Mieście Lub.:  732-826-310.

Poza jeziorami i rzekami charakterystyczną cechą ukształtowania terenu gminy Grodziczno jest bogactwo pagórków i punktów widokowych. Część z nich to moreny czołowe jak wzgórza w Ostaszewie. W Trzcinie i Lorkach spotykamy piaszczysto – gliniane obszary pagórkowate ukształtowane przez sandr dziurawy. Zróżnicowana konfiguracja terenu sprzyja rekreacji rowerowej i pieszej. Owocami przeszłości są także liczne głazy przywleczone ze Skandynawii przez lodowiec. Na miedzach można spotkać imponujące kamienie o wadze do 15 ton. Częste są również malownicze zabudowania wiejskie z kamienia polnego.

Szata roślinna jest wypadkową zróżnicowania terenu i gleb. Pola uprawne harmonijnie łączą się z łąkami i lasami bagiennymi na terenach podmokłych. Strome zbocza i piaszczyste pagórki są porośnięte sosnami i dębami, co daje malowniczą mozaikę siedlisk. Większe kompleksy leśne znajdują się we wschodniej części gminy oraz w dolinie rzeki Wel. Lasy są zarządzane przez Nadleśnictwo Lidzbark oraz Iława. Leśnicy przygotowali dla turystów parkingi leśne oraz miejsca wypoczynku.

Świat zwierzęcy reprezentowany jest przez szeroki wybór gatunków, w tym wielu chronionych. W lasach można spotkać jelenia, łosia, zająca czy borsuka. Od kilku lat zdarzają się obserwacje wędrujących wilków. Liczne tereny podmokłe są zasiedlone przez rodziny bobrów. Bogaty jest świat wodny. Warte wspomnienia są zwłaszcza wymagające czystych i wartkich wód pstrągi i lipienie w rzece Wel i dopływach. Z wodą wiąże się bardzo bogata awifauna. W rezerwacie przyrody „Piekiełko” można spotkać unikalnego pluszcza. Na terenie gminy znajdują się gniazda orlika krzykliwego czy zimorodka, a lęgi prowadzą rzadkie ptaki wodno – błotne: bączek zwyczajny czy błotniak stawowy.

Na terenie gminy Grodziczno jest wiele form obszarów chronionych. Welski Park Krajobrazowy z siedzibą w Jeleniu czuwa nad zachowaniem dobrego stanu przyrody. Funkcjonują pomniki przyrody: drzewa w parkach podworskich (Nowe Grodziczno, Katlewo, Straszewy), rezerwat przyrody „Piekiełko”), użytki ekologiczne oraz obszary NATURA2000.

Ośrodki wypoczynkowe znajdują się w Ostaszewie i Rynku. Kilkanaście agroturystyk i domów wczasowych jest rozsianych po całej gminie Grodziczno.

SPŁYW RZEKĄ WEL

Największą atrakcją turystyczną gminy Grodziczno jest spływ kajakowy rzeką Wel. Ta naturalna rzeka pojezierna na długości niespełna 30 km płynie przez teren gminy. Po drodze mamy odcinek górski, leniwe meandry i malownicze rozlewiska. Chronione obszary nad rzeką zapewniają naturalne krajobrazy i spokój. Uwaga! Odcinek od Chełst do Straszew posiada kategorię umiarkowanie trudny i nie jest zalecany dla kajakarzy bez doświadczenia.

Cały szlak jest oznaczony tablicami zgodnymi z księgą znakarską PTTK.

Spływ zaczynamy za progiem wodnym w Chełstach. Na tym etapie należy zabezpieczyć ekwipunek przed wywrotką. Po kilkuset metrach pierwsze bystrze. Wpływamy na teren gminy Grodziczno. Po prawej duża łąka śródleśna. Zaczyna się przełom rzeki Wel i rezerwat przyrody „Piekiełko”. Nurt jest bardzo silny. Na szlaku rafy kamienne, przewrócone drzewa, zakręty i bystrza. Wymagane jest szybkie manewrowanie. Spadek rzeki dochodzi do 4 promili, co kwalifikuje ją do miana rzeki górskiej. Trudny odcinek ma około 1,5 kilometra. Przed opuszczoną osadą Straszewy nurt uspokaja się. Przed drewnianym mostem dobre miejsce na obozowisko.

Otoczenie zmienia się na łąki i pola. Po lewej mijamy wyżynne grodzisko. Dopływamy do cofki przed elektrownią wodną w Trzcinie. Wygodna przenoska lewą stroną. Płyniemy dalej na północ. Rzeka spokojnie meandruje wśród łąk i niewielkich lasów. Z prawej ujście strugi Rynkówki. W oddali wysokie wzgórza. Zbliżamy się do młyna/tartaku w Lorkach i rozwidlenia. W tym miejscu należy wybrać wariant spływu. Na miejscu schematyczna mapa.

Prawy odcinek to stare koryto Wlu. Za rozwidleniem krótka przenoska przy młynie po prawej stronie. Po kilkuset metrach stary młyn wodny i kolejna przenoska lewą stroną. Następnie płyniemy szeroką, bagnistą doliną. Rzeka przyjmuje dopływ Katlewkę. Po 7 kilometrach dopływamy do połączenia z Bałwanką.

Lewy odcinek to Bałwanka. Przed młynem i tartakiem w Lorkach dobijamy do lewego brzegu i przenosimy kajaki poniżej jazu. Za mostem wpływamy na dawne wyrobiska kopalni kredy jeziornej. Kolejne Jezioro Fabryczne jest zabagnionym zbiornikiem z niestabilnym dnem. Należy zachować ostrożność. Wypływ z jeziora na północno - wschodnim końcu, ukryty wśród trzcin. Trudny do znalezienia. Wpływamy w malowniczy wąwóz o wysokich stromych brzegach. Odnogi łączą się.

Płyniemy dalej meandrującą rzeką. Mostek dawnej kolei Nowe Miasto Lub. – Zajączkowo. Z prawej dopływ strugi Świniarc. Po 3 kilometrach dopływamy do mostu na drodze wojewódzkiej 538. Po lewej miejsce do wodowania, wiata gminna na łące. Następnie Wel zbliża się do granicy lasu. Na przemian skarpy i zabagnione brzegi. Dopływamy do osady Jakubkowo. Na miejscu dawne grodzisko nad rzeką i ciekawy pałacyk w stylu eklektycznym. Dogodne miejsce postojowe kilkadziesiąt metrów za mostem drogowym, w zakolu rzeki. Na granicy gminy Grodziczno i Nowe Miasto Lubawskie niewielkie, lecz wymagające bystrze. Po 6 km dalszego spływu dopływamy do ujścia Wlu do Drwęcy.

CIEKAWOSTKA: REZERWAT PIEKIEŁKO

Wel to lewobrzeżny dopływ Drwęcy. Długa na 107 km rzeka jest wyjątkowa z racji wielokrotnych zmian charakteru. Największym przyrodniczym skarbem Wlu (lub Welu) jest przełom pomiędzy wsią Chełsty i wyludnioną osadą Straszewy. Rzeka przeciska się wąskim jarem, gdzie strome zbocza wyrastają 30 metrów ponad  nurtem rzeki. Górski charakter rzeki z kamiennymi rafami, przewróconymi drzewami, liczne źródliska oraz niedostępny teren leśny sprawiły, że w 2001 roku utworzono tu rezerwat przyrody „Piekiełko”. Otworzona tu ścieżka przyrodnicza długości 2,5 km pozwala na bezpieczne podziwianie unikalnej przyrody. W nurcie rzeki można zobaczyć charakterystyczne czerwone kamienie. Porastają one krasnorostem hildenbrandia rzeczna, który wskazuje na czystość i wysokie natlenienie wody. Na drewnianym moście niedaleko rezerwatu można spróbować zobaczyć pluszcza. To ptak terenów górskich, który odnalazł dom na „Piekiełku”. Jego charakterystyczną cechą jest zwinne przeszukiwanie dna rzecznego, nieraz pod prąd płynącej wody.

Inną atrakcją rezerwatu jest zachowany las grądowy typu zboczowego. Można zobaczyć naturalny las złożony z grabów, lip i jesionów. U wejścia do rezerwatu od strony południowej rośnie pomnik przyrody: szakłak pospolity im. Lucyny Koprowskiej. Unikalny charakter rośliny wynika z jego drzewiastej formy oraz lokalizacji na rozległej polanie śródleśnej. W Polsce rosną trzy pomnikowe szakłaki. Jest to roślina od wieków wykorzystywana w celach leczniczych.

DOJAZD DO REZERWATU: w miejscowości Trzcin skręcamy z drogi powiatowej w oznakowaną trasę do rezerwatu. Po 2 kilometrach docieramy do kapliczki przydrożnej. Zostawiamy auto kilkadziesiąt metrów dalej w kierunku lasu.

CIEKAWOSTKA: JEZIORO KIEŁPIŃSKIE

Największe jezioro gminy Grodziczno liczy sobie 60 ha powierzchni. Długa rynna jest w całości otoczona lasami. Jedynie północny brzeg jest miejscem rekreacji z wygodną plażą i miejscami noclegowymi. Jezioro posiada czystą wodę drugiej klasy. Spotkamy tu raka błotnego, lina, leszcza czy szczupaka. Wokół można znaleźć liczne wąwozy erozyjne. Ostoją zwierzyny są zlokalizowane w południowej części źródliska strugi Rynkówki. Zbiornik posiada zatokę o nazwie Żakownia wywodzącej się od dawnych metod połowu. Po sąsiedzku znajduje się niewielkie jezioro Okuminek, które jest dogodnym siedliskiem dla licznych gatunków ptaków. Wokół jezior prowadzą ciekawe ścieżki turystyczne wytyczone przez Welski Park Krajobrazowy. Oznakowanie niebieskie i czerwone. Długość: 9,5 kilometra.

CIEKAWOSTKA: LORKI, TRZCIN

Najbardziej urozmaiconą rzeźbę terenu w gminie Grodziczno spotkamy na terenie wsi Lorki i Trzcin. Różnice wysokości względnej rzędu 40 metrów są powszechne, co daje pole do popisu fotografom krajobrazów. Doliny rzeki Wel i strugi Rynkówki, liczne obniżenia i torfowiska pomiędzy piaszczystymi wzgórzami, sieć dróg gruntowych oraz nieliczne zabudowania zachęcają do rekreacji rowerowej czy na nartach biegowych.  Nie brakuje ciekawych przykładów architektury wiejskiej ziemi lubawskiej. Zobaczymy ceglane i drewniane domy pomorskie z płaskim dwuspadowym dachem i kamienne budynki gospodarcze. Nie brakuje również malowniczych kapliczek i krzyży przydrożnych. Unikalna jest figurka św. Jana Nepomucena nad rzeką Wel, która została ustawiona przez lokalne środowisko kajakarskie.