Losy dziejów gminy Grodziczno nierozerwalnie łączą się z historią regionu ziemi lubawskiej. Okolice Lubawy i Nowego Miasta u progu drugiego tysiąclecia zamieszkiwali Słowianie oraz bałtyjscy Prusowie. Wciąż zauważalną pozostałością tych drugich są relikty języka zachowane w gwarze lubawskiej (jeglia – świerk, por. łotewskie egle, kadyk – jałowiec, por. łotewskie kadikis). Pamiątką po tym wczesnośredniowiecznym okresie są grodziska wyżynne położone nad Wlem w Jakubkowie, Nowym Grodzicznie i Trzcinie oraz nad jeziorem Zwiniarz w Świniarcu.

Fundamentalne zmiany przyszły wraz z kolonizacją prowadzoną przez sprowadzony w 1226 roku Zakon Szpitala Najświętszej Maryi Panny Pomu Niemieckiego w Jerozolimie potocznie zwanego Krzyżakami. Rycerze w ramach chrystianizacji zakładali miasta i wsie oraz ściągali z Mazowsza i ziemi chełmińskiej osadników, którzy dołączali do nielicznej ludności lokalnej. W pierwszej połowie XIV wieku powstały wszystkie miejscowości sołeckie w gminie Grodziczno. Wsie Zwiniarz, Świniarc, Mroczno, Mroczenko, Boleszyn i Kowaliki należały bezpośrednio do biskupów rezydujących w Lubawie. Dzielący te miejscowości pas ziemi z wsiami Kuligi, Zajączkowo, Linowiec, Grodziczno, Montowo, Katlewo, Lorki, Ostaszewo, Trzcin, Rynek należał do wójtostwa w Bratianie. Średniowieczny podział można zauważyć do dziś. Wsie należące do biskupów i kapituły są bardziej zwarte. W przeciwieństwie do nadawanych rycerzom zakonnym włości nie występowała tam wielka własność ziemska. Co za tym idzie nie tworzyły się tam majątki z pałacami i gorzelniami, a następnie znacjonalizowanymi PGRami jak w Linowcu, Montowie, Katlewie itd.

W czasach krzyżackich erygowano działające do dziś na terenie gminy parafie. Do dnia dzisiejszego przetrwał XIV – wieczny kościół rzymskokatolicki pw. Św. Piotra i Pawła w Grodzicznie. W Boleszynie zachowała się drewniana świątynia barokowa z początku XVIII wieku. W Mrocznie i Zwiniarzu drewniane kościoły zostały w początku XX wieku zastąpione ciekawymi architektonicznie obiektami w stylu modernistycznym i neobarokowym.

Władza biskupia oraz przejście terenu gminy w 1466 roku w skład Rzeczpospolitej wzmocniły pozycję polskości wśród lokalnych mieszkańców. Pomimo włączenia już w 1772 roku w granice Królestwa Prus, region trwał przy ojczyźnie. Powiat lubawski, do którego należała obecna gmina Grodziczno (z wyłączeniem Boleszyna i Kowalik) był regionalnym ośrodkiem polskości i posiadał największy odsetek ludności polskiej w całej prowincji Prusy Zachodnie. Trwający aż do 1920 roku okres niemieckiej dominacji był czasem oporu ludności, której najmocniejszym wyrazem były strajki szkolne oraz tworzenie polskich organizacji społecznych i ekonomicznych. Zarazem był to czas silnego rozwoju gospodarczego. Powstawały gorzelnie (Katlewo, Linowiec, Straszewy, Grodziczno), nowe młyny wodne (Lorki, Wąs, Straszewy, Rynek, Świniarc) czy cegielnie (Jakubkowo, Grodziczno). Właściciele ziemscy budowali okazałe majątki, a gospodarze wymieniali drewniane chałupy na schludne budynki murowane. Powstawały także linie kolejowe: magistrala Gdańsk – Warszawa oraz lokalne połączenie Nowe Miasto Lubawskie – Zajączkowo – Lubawa.

Pruskie władze w celu germanizacji regionu wykupowały zadłużone majątki ziemskie, dzieliły grunty i sprzedawały je po korzystnej cenie osadnikom z głębi Niemiec. Tak powstała rozproszona zabudowa Kulig czy Trzcina. Reliktami tych społeczności są nieczynne cmentarze ewangelickie. Unikalnym zabytkiem jest dawny dom modlitwy baptystów w Kuligach.

Po odzyskaniu niepodległości przez Rzeczpospolitą i wkroczeniu w styczniu 1920 roku armii Hallera na Pomorze, teren gminy Grodziczno trafił do polskiego powiatu lubawskiego. Był to obszar graniczny. Powiat posiadał ponad 100 km granicy z Prusami Wschodnimi. Pograniczne położenie przyniosło tragiczne skutki podczas II wojny światowej. Z racji pruskiej przeszłości, wielu mężczyzn trafiło do Wehrmachtu. Rodziny dużych gospodarzy były wysiedlane, a majątki przejmowane przez Niemców. Z mieszkańcami barbarzyńsko obeszła się Armia Czerwona, która w styczniu 1945 roku ruszyła na zachód. Traktowano te ziemie jako niemieckie. Powszechne były gwałty, wywózki, podpalenia i kradzieże.

Poraniony, oddalony od dużych ośrodków region jeszcze kilkakrotnie zmieniał przynależność administracyjną. Dziś gmina Grodziczno należy do powiatu nowomiejskiego. Jest także członkiem Lokalnej Grupy Działania „Ziemia Lubawska”, która zrzesza samorządy podtrzymujące wspólne dziedzictwo i tożsamość.

CHRONOLOGIA
Pierwsze wzmianki o miejscowości znajdujemy w zródłach z 1338 roku - Grodeu, z 1403 roku - Grodisz, Grodys, Grodzitczky. W 1570 roku wprowadzono nazwę Grodziszczno, a w 1641roku Grodziczno. Etymologia nazwy jak i badania archeologiczne świadczą o istnieniu przedkrzyżackiego grodu. Grodziczno było prawdopodobnie pierwszą założoną przez Krzyżaków wsią, której właścicielem był bezpośrednio Zakon. Swiadczą o tym wzmianki w archiwum parafii związane z budową w 1340 roku gotyckiego kościoła. W XIV wieku Krzyżacy oddali Grodziczno w dzierżawę na rycerskim, w 1466 roku stanowiło własność szlachecką. W latach 1423 - 1434 Grodziczno leżało w wójtostwie nowomiejskim. W dobie Rzeczypospolitej szlacheckiej wieś pozostała w granicach powiatu michałowskiego województwa chełmińskiego. W okresie międzywojennym ziemia grodziczańska wchodziła w skład powiatu lubawskiego z siedzibą w Nowym Mieście Lub. i województwa pomorskiego z siedzibą w Toruniu. W latach (1945 - 1950) gmina została włączona do województwa pomorskiego z siedzibą w Bydgoszczy. W roku 1950 powiat nowomiejski, a wraz z nim teren gminy Grodziczno wcielono do województwa olsztyńskiego. Reforma administracyjna w roku 1975 wprowadziła kolejną zmianę: teren gminy wszedł w skład nowo powstałego województwa toruńskiego. Od 1 stycznia 1999 roku gmina Grodziczno położona jest w województwie warmińsko - mazurskim.

CIEKAWOSTKA: SZLAKIEM GRODZISK

Gmina Grodziczno od zarania swych dziejów leżała na pograniczu. Dziś są to granice administracyjne, niegdyś były państwowe i etniczne. Pamiątką po najdawniejszych czasach są wczesnośredniowieczne grodziska, które mogą być ciekawym kluczem do wycieczki rowerowej lub samochodowej.

Na terenie ziemi lubawskiej stykał się żywioł słowiański i bałtyjski. Rubież była często napadana. Stąd lokowanie grodzisk o przeznaczeniu militarnym, które miały strzec bardziej zaludnionych terenów oraz dawać schronienie ludności lokalnej. Położone nad rzekami i jeziorami stanowiska archeologiczne to wysokie na kilkanaście metrów nasypy położone na naturalnych wzniesieniach lub ostańcach morenowych. Były usypywane z kamieni, a w środku znajdował się majdan, gdzie toczyło się życie. Dziś można rozpoznać go po zagłębieniu w terenie o powierzchni kilkudziesięciu metrów kwadratowych. Lokalna ludność mówi na te miejsca „Okop” lub „Szwedzki Szaniec”. Grodziska można znaleźć nad rzeką Wel w Jakubkowie, Nowym Grodzicznie i Trzcinie. Można je też obejrzeć z perspektywy kajaka. Dla turysty zmotoryzowanego najłatwiej dostępne jest stanowisko zlokalizowane nad jeziorem Zwiniarz, tuż przy drodze powiatowej do Łążyna u granicy powiatu iławskiego.

CIEKAWOSTKA: MARYJNY BOLESZYN

We wsi Boleszyn znajduje się wybudowany w 1721 roku  kościół pw. Św. Marcina. Malowniczy obiekt należy do grupy drewnianych kościołów barokowych ziemi lubawskiej (Rożental, Lubawa, Złotowo, Rumian, Tylice, Szwarcenowo, Boleszyn, Brzozie Polskie, Radoszki). W tej sięgającej średniowiecza parafii w czasach nawracających epidemii związanych z wojnami szwedzkimi rozwinął się kult Matki Boskiej Bolesnej. Cudowny obraz miał zatrzymać epidemię, a później następowały kolejne uzdrowienia potwierdzane licznymi wotami. Na rozwój maryjnego kultu miała wpływ niedaleka obecność bardzo dużego sanktuarium Matki Boskiej Łąkowskiej. Pielgrzymki zmierzające z Mazowsza z ziemi dobrzyńskiej do Łąk w ostatni dzień zatrzymywały się w kościele boleszyńskim.

Dziś kościół wraz z wnętrzem przeszedł renowację. Można poczuć tam kameralny nastrój sanktuarium maryjnego oraz wziąć udział w licznych koncertach i wydarzeniach artystycznych.